با حضور استادان دانشگاه و مجری طرح پژوهشی در مشهد انجام شد؛

رونمایی از پژوهشی با ۱۱۰ معیار برای ارزیابی و رتبه بندی در کتابخانه‌ها

به همت نهاد کتابخانه های عمومی کشور، آیین افتتاح طرح پژوهشی «طراحی و استقرار نظام رتبه بندی کتابخانه های عمومی کشور» در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی، به همت نهاد کتابخانه های عمومی کشور، آیین افتتاح طرح پژوهشی «طراحی و استقرار نظام رتبه بندی کتابخانه های عمومی کشور» در دانشگاه فردوسی مشهد مقدس برگزار شد.

حجت الاسلام علی اکبر سبزیان، مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی در این جلسه گفت: طرح پژوهشی به سفارش نهاد کتابخانه های عمومی کشور و با مدیریت مجید سالاری، عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد از امروز آغاز می شود و تا شش ماه آینده نتایج این طرح در اختیار نهاد کتابخانه های عمومی کشور قرار می گیرد.

سبزیان ادامه داد: در سال های گذشته با سیاست نهاد کتابخانه های عمومی کشور، کتابخانه ها محور فعالیت های پژوهشی شده اند و شاهد عملیاتی شدن بسیاری از پژوهش هایی هستیم که در این  مدت در فضاهای علمی کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفت و امروز مبنای عمل نهاد کتابخانه ها در سیاستگذاری و مدیریت، کتابخانه ها هستند.

وی ادامه داد: امروز کتابخانه های عمومی تنها فضایی برای مطالعه نبوده و نقش اساسی و تاثیر گذاری در شاخص های اجتماعی شهر و محله و استان دارند. کتابخانه ها به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی امروز فرهنگسرای اجتماعی هستند و در این فرهنگسراهای اجتماعی سیاستگذاری های مهمی انجام می شود.

مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی حضور نیروهای متخصص و مجهز به اطلاعات روزآمد کتابخانه ای را در مدیریت کتابخانه های عمومی از جمله اتفاقات مهم عنوان کرد و ادامه داد: امروز مدیران و کتابداران کتابخانه ها دارای قدرت جریان سازی، مشاوره دادن و مدیریت رفتار شهروندان هستند و هرچه این توانمندی ها بیشتر شود، به همان نسبت ظرفیت های بیشتری از کتابخانه های عمومی نمایان می شود.

حجت الاسلام علی اکبر سبزیان ادامه داد: بهره مندی کتابخانه ها از پژوهش های دانشگاهی و ظرفیت های علمی باید متقن باشد تا کتابخانه ها بتوانند بر این اساس قدرت بیشتری در اقناع مردم برای کتابخوانی و حضور در کتابخانه ها داشته باشند.

مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی با اشاره به اینکه در آینده مردم بیشتر به کتابخانه ها خواهند آمد، گفت: گرانی کاغذ و تاثیر آن بر چاپ و انتشار کتاب، کاهش تیراژها، و برنامه ریزی نهادکتابخانه ها برای متناسب کردن خدمات کتابخانه ها با نیاز مردم و ارتقای سطح سواد رسانه ای مردم از جمله مولفه هایی است که به اقبال عمومی به کتابخانه های عمومی تاثیر خواهد گذاشت.

وی برگزاری این جلسه و اجرای طرح پژوهشی طراحی نظام و استقرار رتبه بندی کتابخانه های عمومی کشور با مشارکت دانشگاه ها را گامی در راستای حضور کتابخانه ها در فضای اجتماعی عنوان کرد و ادامه داد: این طرح ارتباط دائمی و مستمر دانشگاه ها با کتابخانه های عمومی را تضمین می کند.

مجید سالاری، استاد دانشگاه فردوسی مشهد نیز در ادامه این جلسه به ارائه طرح پژوهشی طراحی و استقرار نظام رتبه بندی کتابخانه های عمومی کشور پرداخت. سالاری با اشاره به فعالیت بیش از ۳۴۰۰ کتابخانه عمومی نهادی و مشارکتی در سطح کشور با بیش از ۷ هزار کارمند و دو میلیون جامعه مخاطب گفت: این آمار و ارقام نشان دهنده اهمیت برنامه ریزی در حوزه کتابخانه های عمومی است. در حال حاضر رتبه بندی کتابخانه های عمومی کشور بر اساس معیار هایی مانند زیربنا و تعداد اعضای فعال است که بر این اساس کتابخانه ها به ۹ سطح درجه بندی می شوند.

سالاری تاکید کرد: هر ساله بر اساس میزان عضو فعال، این درجه بندی تغییر می کند که در عمل این نوع درجه بندی دارای اشکالات اساسی است و اساس پژوهش انجام شده تلاش برای ایجاد شاخص های جدید و بیشتر برای ارزیابی و درجه بندی کتابخانه ها است.

وی با اشاره به استفاده از مدل حل پوششی داده ها در طول انجام این پژوهش، گفت: در این پژوهش ۱۱۰ معیار برای ارزیابی و رتبه بندی در کتابخانه ها بررسی شده است.

سالاری با اشاره به پیشینه نظام های رتبه بندی در ایران ادامه داد: در ایران تلاش‌هایی در جهت استانداردسازی ارزیابی کتابخانه‌ها انجام شده است که شامل تدوین استانداردهای کتابخانه‌ای در جهت فراهم آوری مبنا و مرجع لازم برای ارزیابی جنبه‌های مختلف منابع و خدمات کتابخانه‌ها بوده است. با این حال به نظرمی‌رسد در کشور ما وجود برنامه‌ها و خدمات یکپارچه برای ارزیابی کتابخانه‌ها صرفا به صورت پژوهش‌های پراکنده در قالب پایان نامه‌ها و یا برخی از طرح‌های پژوهشی انجام شده است. این طرح به منظور تهیه نظامی جامع و کاربردی در جهت رتبه بندی کتابخانه ها بر اساس شرایط روز اجرا می شود. شناسایی شاخص‌های کمّی و کیفی و آمیخته برای ارزیابی عملکرد کتابخانه‌ها، ارائه مدل رتبه‌بندی کتابخانه‌های عمومی، طراحی دستورالعمل و نرم افزار اجرای مدل رتبه‌بندی و استقرار نظام رتبه‌بندی کتابخانه‌های عمومی از جمله اهداف اجرای این طرح است.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به مراحل انجام طرح پژوهشی گفت: طراحی مدل رتبه‌بندی، فاز اول اجرای این طرح است که در مرحله اول تهیه‌ی فهرست شاخص‌های ارزیابی و رتبه‌بندی کتابخانه‌ها؛ مرحله دوم، استخراج شاخص‌های منطبق با خواسته‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از نظام رتبه‌بندی و مرحله سوم، طراحی مدل ارزیابی عملکرد مبتنی بر تحلیل پوششی داده‌ها قرار دارد. فاز دوم اجرای این طرح شامل استقرار و پیاده‌سازی نظام رتبه‌بندی، طراحی ابزار رتبه‌بندی و آموزش و پیاده‌سازی مدل و ابزار رتبه‌بندی طراحی شده است.

وی با اشاره به نتایج حاصل از اجرای این طرح در کتابخانه ها گفت: ارزیابی عملکرد کتابداران، کاهش امکان آمارسازی در شاخص‌های ارزیابی، استفاده از روش‌های ارزیابی متنوع بر اساس نوع کتابخانه، در نظر گرفتن امکان جذب منابع مالی و استفاده از ترازهای مالی سالیانه، تهیه لیست اموال و دارایی‌های کتابخانه، استفاده از شاخص‌های بین‌المللی رتبه‌بندی نظیر سرانه فضای کتابخانه‌ای، تعداد عضو، منابع و امانت، در نظر گرفتن انواع کتابخانه‌های عمومی تحت پوشش نهاد (کتابخانه مرکزی استان، کتابخانه مرکزی شهرستان، کتابخانه استاندارد، کتابخانه‌های شهری، کتابخانه‌های روستایی، کتابخانه‌های سیار)، در نظر گرفتن هزینه‌های نیروی انسانی،  قابلیت استفاده هر یک از دستورالعمل‌های نهاد به عنوان یک معیار ارزیابی کیفی و استفاده از ساعات کاری کتابخانه به عنوان معیار از جمله نتایج اجرای این طرح در کتابخانه های عمومی است.

سالاری از انجام مراحل مطالعه اسناد بالادستی، قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی و مطالعه مقالات علمی داخل و خارج از کشور خبر داد و گفت: برای تکمیل طرح پژوهشی مصاحبه با مدیران و کارشناسان نهاد کتابخانه‌های عمومی و مصاحبه با متولیان کتابخانه‌ها در دستور کار قرار دارد.

شایان ذکر است، دفتر پژوهش و آموزش نهاد کتابخانه های عمومی کشور، بر اساس نیازهای پژوهشی مورد نیاز، با انتشار فراخوانی از محققان و پژوهشگران از شخصیت‌های حقوقی (دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی، انجمن‌های علمی، شرکت‌های دانش‌بنیان و ...) و حقیقی (پژوهشگران و دانشوران) دعوت کرد تا پیشنهادهای خود را مطابق درخواست پیشنهاده های اعلام‌شده تا پانزدهم آذرماه ۱۳۹۷ از طریق سامانۀ «مدیریت طرح‌های پژوهشی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور» ارسال کنند. در جلسه شورای عالی پژوهش نهاد، ۱۱ پیشنهاده تصویب شد و  از میان ۱۸ عنوان و ۸۶ پیشنهاده پژوهشی، تعداد ۲ پیشنهاده از استان خراسان رضوی برگزیده شد. طرح پژوهشی «طراحی و استقرار نظام رتبه‌بندی کتابخانه‌های عمومی کشور» بین نهاد کتابخانه های عمومی کشور و دانشگاه فردوسی مشهد با نمایندگی مجید سالاری، به‌عنوان مجری علمی اجرایی شد و مسئولان طرح تا شش ماه آینده می بایست تحقیقات لازم را انجام  داده و مدل مربوطه را بر اساس استانداردهای نهاد کتابخانه های عمومی کشور ارائه دهند.